|
:: Sailkapena ::
|
|
Euskaraz
idatzitako lehenengo lan literarioek ere aipatzen dute euskalkien
arteko desberdintasuna, idazleek irakurlego ugariena lortu nahi
baitzuten zerabilten aldakiarekin. XVIII. mendean, A. Larramendi
euskalkiak aski zehatz sailkatzera iritsi zen eta, hainbestez, euskal
dialektologiaren aintzidaritzat har daiteke. Halere, ez zen XIX.
menderarte euskalkien sailkapen osorik izango.
Euskalki guziekiko lehenbiziko lan sistematikoa Luis Luziano
Bonapartek egin zuen XIX. mendearen bigarren erdian. Lan hori
burutzeko, egileak berak euskaraz egiten zen lurralde denetara egin
zituen bidaietan bildutako datuez, bere laguntzaileei eskatu zien
informazioaz (aldaki desberdinetara eginiko itzulpenez batik bat)
eta, inprimaturik edo eskuizkributan, eskuratu zituen lan literarioen
azterketaz baliatu zen.
Bonapartek 3 sail nagusitan sailkatu zuen euskara, eta 3
horiek 8 euskalkitan, 25 azpieuskalkitan eta 50
aldakitan. Sailkapen hau hizkuntz mapa batean errepresentatu
zuen 1863an. Mapa horretan euskalki bakoitzak bere kolorea du, galtzeko
arriskuan aurkitzen ziren area dialektalak kolore hitsagoez agertaraziz.
Sailkapen hau da, aldaketa gutxirekin, gaur arte erabili dena eta
gure lan honetan ere jarraitzen dena.
Bonaparteren sailkapenak, ikuspegi historikoari eta metodologiari
dagokienez, euskalkiak beren ezaugarri orokorren arabera biltzen
ditu, honek berekin badarama ere hizkuntzarekiko continuuma
fisikoki banatu beharraren zailtasuna, trantsizioko alderdietan
euskalki desberdinetako ezaugarriak elkarren artean tartekatzen
baitira. Esate baterako, Erdiguneko Taldea (gipuzkera, lapurtera
eta bi goinafarrerak) eta Ekialdeko Taldea (zuberera) osoki bereizi
nahi izanez gero, bi behenafarreren sailkapena zailtzen da, bi hauen
ezaugarri nabarmena talde haien tarteko izatea delako; Ekialdeko
Taldean ere, zubererak zuberera eta erronkariera azpieuskalkiak
batzen ditu, gero bakoitza bere aldetik euskalki propiotzat hartua
izan bada ere; aezkera eta zaraitzera azpieuskalkiek, Bonapartek
behenafarrera barnean sailkatuak, goinafarreren eta erronkarieraren
arteko jarraigo graduala gauzatzen dute.
EUSKALKIEN
SAILKAPENA (BONAPARTEK EGINA, 1869)
| TALDEA | EUSKALKIA | AZPIEUSKALKIA | ALDAKIA |
|---|
| Mendebaldekoa | Bizkaiera | Ekialdekoa | Markina |
| Mendebaldekoa | Gernika, Bermeo, Plentzia, Arratia, Orozko, Arrigorriaga, Otxandio |
| Gipuzkoa-koa | Bergara,Batzaga |
| Erdikoa | Gipuzkera | Iparraldekoa | Hernani, Tolosa, Azpeitia |
| Hegoaldekoa | Zegama |
| Nafarroa-koa | Burunda, Etxarri-Aranatz |
| Iparraldeko Goi Nafarrera | Ultzama-koa | Lizaso |
| Baztan-goa | Elizondo |
| Bortzirietakoa | Bera |
| Arakil-goa | Huarte-Arakil |
| Araiz-koa | Intza |
| Gipuzkoa-koa | Irun |
| Lapurtera | Bertakoa | Sara,Ainhoa,Donibane-Lohizune |
| Nahastua | Arrangoitze |
| Hegoaldeko Goi Nafarrera | Ekialdekoa | Egues, Olaibar, Artzibar, Erroibar, Auritz |
| Iltzarbe-koa | Gares |
| Mendebaldekoa | Oltza, Zizur, Gulina |
| Ekialdekoa | Zuberera | Bertakoa | Atharratze |
| Erronkari-koa | Bidankotze, Urtzainki, Ustarroze |
| Ekialdeko Behe Nafarrera | Garazi-Amikutze-koa | Garazi, Amikutze, Bardoze, Arberoa |
| Aturri-koa | Beskoitze,Urketa |
| Zaraitzu-koa | Zaraitzu |
| Mendebaldeko Behe Nafarrera | Baigorri-koa | Baigorri |
| Lapurdi-koa | Uztaritze, Lekorne |
| Aezkoa-koa | Aezkoa |
|
|
|
|
